Simón Ballen ging op zoek naar goud, maar vond glas

Simón Ballen Botero is altijd geïnteresseerd geweest in design en de manier waarop de dingen om hem heen in elkaar zitten.
Hij begon met een studie materiële techniek in Medellín, Colombia waar hij vandaan komt. Op zoek naar vrijheid besloot hij een uitwisseling aan de Universiteit van Lapland te doen. Als hij dan toch ergens heen zou gaan, dan zou het een plek zijn die het tegenovergestelde was van alles wat hij kende. Van een tropisch klimaat vertrok hij naar het Noordpoolgebied.
Daar, in een inheems dorpje ten noorden van Finland, besefte Ballen Botero zich dat wat hij zocht hij ook in Colombia kon vinden. Door in deze omgeving te zijn waar alles zich buiten afspeelt, zag hij in dat zijn thuisland helemaal niet zo anders is, hij was er alleen al die tijd blind voor. Ballen Botero besloot hierna zijn focus meer te verleggen op design en schreef zich in voor de Design Academy in Eindhoven. Zo kwam hij terecht in Nederland. Hier ontwikkelde hij zich vanuit een waardering voor ambacht, materiaal en de mens centraal. Weer deed Ballen Botero een uitwisseling in een Scandinavisch land. Dit keer liet hij zich beïnvloeden door de IJslandse kijk op design, welke zeer vormend was voor hem. Ook hier zag hij dat de mensen hun context en de materialen die om hen heen waren, gebruikten in hun manier van leven. Wat deze plekken hem leerden was dat de antwoorden op onze vragen om ons heen te vinden zijn.
In al zijn projecten ontmoette hij in het proces mensen om mee samen te werken.

Het belang van materiële cultuur
Kenmerkend voor Ballen Botero is de manier waarop hij zijn werk gebruikt om verhalen te vertellen. Deze gaan veelal over materiële cultuur; de manier waarop cultuur erfgoed weerspiegeld wordt in objecten. Zo is de beste manier om te ontwerpen in harmonie met de omgeving, vindt Ballen Botero.

Door zijn ervaringen in Scandinavië en Europa realiseerde Ballen Botero zich dat hij terug moest naar Colombia om hier zijn afstudeerwerk te maken en terug te geven wat hij geleerd had.
Om over de Colombiaanse identiteit te praten door middel van design is een ingewikkeld iets stelt Ballen Botero. Om over de inheemse bevolking te praten is één ding, maar Colombianen zijn meer dan dat, niet alleen het verleden voor het kolonialisme, maar ook het kolonialisme zelf en de tijd daarna. Ballen Botero wilde het verhaal van Colombia vertellen en zijn plaats hierin vinden. Hij probeerde zijn land te begrijpen door met de mensen samen te werken, de materialen te leren kennen en door te leren hoe dingen hier in elkaar steken. Zo begreep hij de lagen waaruit het land opgemaakt is. De ontwerper besloot om door het land te reizen en verhalen te verzamelen. Hij realiseerde zich dat hij door middel van goud de meerdere verhalen van Colombia door de geschiedenis heen kon vertellen; het pre-Colombiaanse tijdperk, de koloniale geschiedenis, de corruptie en het geweld tot aan de huidige conflicten met mijnbouw.

Colombia’s koloniale verleden
Ballen Botero stuitte op de mijnstad Marmato, waar vroeger een van de grootste inheemse goudsmidbeschavingen in Colombia woonden. Toen de Spanjaarden arriveerden bezetten ze dit gebied en namen ze de mijn over van de bevolking. De mijn was een van de eerste mijnen die geëxploiteerd werden tijdens de bezetting. De inheemse mijnwerkers waren erg vatbaar voor de Europese ziektes die de Spanjaarden meebrachten en velen van hen stierven, waardoor de Spanjaarden slaafgemaakte mensen naar Colombia haalden. Dit zorgde voor een smeltkroes van culturen. Een van de onafhankelijkheidsrebellen gebruikte de mijn als borg om de onafhankelijkheidsoorlog te financieren. Daarna werd de mijn terug gegeven aan de lokale bevolking. Sindsdien is hij in bezit van de lokale bevolking en hebben vele generaties er gewerkt en geleefd. Het is een van de weinige plekken die niet in bezit is van een buitenlands bedrijf. Dit is waar Ballen Botero’s project Suelo Orfebre, dat Gouden Bodem betekent, begon.

Van goud naar glas
Ballen Botero kreeg toegang tot de mijn en ontdekte daar Jagua, een bijproduct van de mijnbouw industrie. Nadat het goud geëxtraheerd is, blijft er een zandachtig materiaal over. Dit bevat restjes goud, maar heeft geen waarde meer waardoor het wordt weggegooid in de Cauca rivier.
Zijn zoektocht bracht hem bij een glasfabrikant die bierflesjes maakte van het restmateriaal uit de mijn. Na de industrialisatie stopte de fabrikant ermee en het restmateriaal verloor zijn toegevoegde waarde al snel.
Ballen Botero probeerde erachter te komen hoe het glas ooit gemaakt werd. In Colombia is er geen glasblazersindustrie en dus ook weinig kennis aanwezig. Wel had hij een bierflesje gekregen van de fabrikant. Hiermee begon zijn reconstructie en vervolgde zijn verhaal.

Terug in Nederland maakte Ballen Botero kennis met het glasblazersambacht. Van de mijnwerkers kreeg hij testmateriaal waarmee hij het lab in kon om te experimenteren. Hij werkte met verschillende ambachtslieden en het Glasmuseum samen in de hoop het bierflesje te kunnen nabootsen. Ballen Botero besloot alleen materiaal te gebruiken dat hij in de mijn omgeving kon vinden om zo de plek in het project terug te reflecteren. Hij creëerde een mal om het glas in te gieten die ze ook op locatie in Colombia konden gebruiken -zonder glasblazersatelier. Samen met zijn vader, de mijnwerkers en glasblazer Pieter van Dyck bouwden ze een oven. Deze gebruikten ze ook tijdens de workshops. Ballen Botero werkte nauw samen met een juwelier, James Lemus, die ’s ochtends in de mijn werkte, ’s middags als juwelier en ’s avonds lesgaf aan middelbare scholieren.

Samen met de glasblazer en de juwelier organiseerde Ballen Botero workshops voor de lokale kinderen om ze enerzijds te leren welke andere (minder schadelijke) vormen goud ook kan hebben en ze een nieuw perspectief te geven en anderzijds om ze te leren hoe ze het materiaal kunnen transformeren en glazen objecten moeten blazen.

De relevantie van ambacht
Ballen Botero ziet zijn rol als ontwerper dan ook als verhalenverteller om perspectief te bieden. De transformatie van dat kleine stukje goud was voor hem heel waardevol omdat het een nieuw narratief opende. Volgens hem is de vrijheid waarin ambacht zich kan ontwikkelen een belangrijk aspect binnen de evolutie en het blijven bestaan ervan. Om het ambacht de vrijheid te geven gewoon te zijn en te blijven experimenteren. Binnen de designwereld wil men maar al te graag innoveren, terwijl alles er al is.

Nieuwe mogelijkheden zien we wanneer de designer en de ambachtsman hun krachten combineren. Het is onze verantwoordelijkheid om kennis die anders verloren gaat in een context te brengen die vandaag nog steeds relevant is. Vaak gaat het niet om het object zelf, maar om de kennis erachter. Zo ontwerpt Ballen Botero soms objecten als een excuus om het ambacht te leren. Zoals de borstel die hij met Klaas Spel van het Zuiderzeemuseum maakte. Het gaat niet om de borstel, maar om de manier waarop deze gemaakt wordt.

Zuiderzeemuseum op HOW&WOW 2019

Dit is ook de reden waarom Ballen Botero zich aangetrokken voelt tot deze afgelegen plekken: hier ontdekte hij hoe ambachten zich verhouden tot de mens. Materialen vertellen de verhalen over hoe we hebben geleefd. Dit is iets dat we een beetje kwijt zijn geraakt in onze geïndustrialiseerde manier van leven. Design gaat niet alleen over objecten, maar ook over verhalen over het leven en de natuur.

Alle foto’s zijn eigendom van Simón Ballen Botero.

simonballen.com