NEW CRAFTS

Van Photoshop tot 3D-design en van apps tot de metaverse: hoe gewoon deze termen in korte tijd zijn geworden, laat zien hoe snel de ontwikkeling van digitale technologie zich voltrekt. Daarmee rijst de vraag wat hiervan de invloed zal zijn op ambacht, en andersom. Op het eerste oog lijken de twee disciplines elkaars tegenpolen: fysiek versus virtueel, handmatig versus automatisch. Tegelijkertijd zijn in beide domeinen gepassioneerde makers actief, toegewijd aan het creëren van esthetische, functionele en uitdagende producten – of die nu bedoeld zijn voor de fysieke wereld of het universum binnen de randen van een computerscherm.

Deze makers ontmoeten elkaar nog niet altijd, terwijl de kruisbestuiving tussen fysieke en digitale technologieën tal van mogelijkheden biedt voor artistieke, technische en maatschappelijke innovatie. Dat perspectief vormde het uitgangspunt voor het stimuleringsprogramma New Crafts van Crafts Council Nederland. Binnen dit project werden afgelopen jaar ambachtelijke en digitale makers samengebracht met als doel kennisuitwisseling, experiment en onderzoek te stimuleren.

Middels een open oproep werden vijf tweetallen en drie drietallen gevormd, steeds bestaand uit ten minste een ambachtelijke en een digitale maker. Zij werkten de afgelopen maanden aan een eigen project op het snijvlak van handwerk en digitale technieken, op afstand of op een zelfgekozen locatie. Om een zo breed mogelijk scala aan werkwijzen te belichten stond binnen elk twee- of drietal een ander ambacht centraal: weven, goudsmeden, zadelmaken, papiermaken, borduren, keramiek, mandenvlechten of breien. Elk ambacht ging op een heel eigen manier met digitale technieken in dialoog, met uiteenlopende resultaten. Die resultaten – soms producten, soms prototypes, soms processen – van 22 tot en met 29 oktober 2022 getoond tijdens Dutch Design Week.

Sommige deelnemers lieten zich tijdens het project leiden door pure nieuwsgierigheid; anderen zochten gericht naar alternatieve werkwijzen, een concrete oplossing voor een ontwerpprobleem of nieuwe manieren van communicatie en kennisoverdracht.

Hun onderzoeksvragen vormden steeds het startpunt voor een waardevolle uitwisseling waarbij nieuwe vormen van ambacht konden ontstaan – en ook weer een frisse blik op bestaande ambachten werd geworpen.

De waarde van digitale technologie voor ambacht

Digitale technologie kan ambachtelijke makers veel bieden, niet in het minst op praktisch vlak. Veel makers gaan in eerste instantie met digitale technieken aan de slag omdat deze hen helpen sneller, efficiënter of op grotere schaal te produceren. Dat geldt bijvoorbeeld voor Martine van ’t Hul, die jarenlang enkel met de hand borduurde maar inmiddels ook met een computergestuurde borduurmachine werkt, omdat deze haar toelaat grotere en opdrachten uit te voeren die anders commercieel onaantrekkelijk zouden zijn geweest.

Digitale technieken kunnen ambachtelijke makers ook een deel van het werk uit handen nemen. Zo maakt 3D-ontwerpsoftware digitale visualisaties mogelijk die het maken van fysieke modellen kunnen vervangen. Als er toch fysieke modellen moeten komen, kunnen digitale technieken helpen met het ontwerp en de productie ervan: in plaats van de modellen handmatig uit te voeren, kunnen deze digitaal worden gegenereerd en 3D-geprint. Hetzelfde is mogelijk voor mallen voor bijvoorbeeld keramiek of papier. Die productiewijze kan tijd en materialen schelen, zo merkten ontwerper Nina van Bart en productontwerper en keramist Marieke van Heesbeen, die samen met 3D-ontwerper Roel Deden met digitale ontwerp- en maaktechnieken experimenteerden.

Snelheid, efficiëntie, schaal: het zijn waarden die gewoonlijk niet met ambacht worden geassocieerd, eerder met industriële productie. Maar waar een stap in de richting van digitale technologie er een weg van ambacht lijkt, brengt deze het ambacht soms juist dichterbij. Digitale productie kan de financiële ruimte bieden die sommige makers nodig hebben om hun ambacht te kunnen blijven beoefenen tegen de achtergrond van stijgende arbeidskosten en dalende productprijzen.

De creativiteit van makers kan door digitale technieken bovendien verder worden uitgedaagd. Wie digitale modellen of maquettes maakt, hoeft daarbij niet altijd direct rekening te houden met de beperkingen van de fysieke wereld, zoals zwaartekracht of materiaalkosten. Daardoor kan de fantasie de vrije loop worden gelaten. Dat geldt nog sterker voor ontwerpers die niet alleen in, maar ook voor de virtuele wereld ontwerpen, zoals Flavia Bon en Anita Michaluszko, die onder meer kleding en textiel ontwikkelen voor games en de metaverse. De wetenschap dat er voor virtuele ontwerpen geen rekening hoeft te worden gehouden met praktische uitvoerbaarheid of draagbaarheid breekt de verbeelding open.

Digitale technologie, kortom, biedt vele kansen. Computers en computergestuurde machines hebben echter ook hun beperkingen. Borduurmachines kunnen niet alle motieven snel en foutloos stikken, computers kunnen haperen of vastlopen wanneer er te veel van ze wordt gevraagd. Machines zijn in die zin lang niet altijd passieve instrumenten die simpelweg doen wat je ze opdraagt. Het is dan aan makers om inventief te zijn en om obstakels heen te manoeuvreren, of er juist mee in dialoog te gaan en zich te laten verrassen of inspireren.

De waarde van ambacht voor digitale technologie

Tegelijkertijd zijn ambachtelijke makers van groot belang voor het functioneren en de ontwikkeling van digitale technologie. Keer op keer blijkt ambacht de basis voor virtuele weergaven van de fysieke wereld. Zo is begrip van kleermakerstechnieken nodig om een virtueel kledingstuk te kunnen construeren en animeren, en om ervoor te zorgen dat het materiaal niet vlak oogt, maar plooit en glanst zoals het dat buiten op straat zou doen.

Die verankering in de realiteit is niet alleen technische noodzaak, maar ook belangrijk om vervreemding te voorkomen ten opzichte van digitale technologie en de producten daarvan. Virtuele mode mag dan niet onderhevig zijn aan fysieke beperkingen, een zekere dosis realisme houdt deze kledingstukken geloofwaardig en invoelbaar. Een borduurmachine krijgt misschien nog wel meer waarde wanneer deze niet alleen volmaakte, voorgeprogrammeerde producten aflevert, maar ook ‘menselijke’ foutjes blijkt te maken, met als resultaat een borduursel met handwerkgevoel.

De kennis en ervaring van ambachtelijke makers zijn eveneens belangrijk om de uitvoerbaarheid en de werking van digitale ontwerpen te testen. Zij kennen de krachten en belangen die spelen in de praktijk en kunnen, soms nog voordat een ontwerp is uitgevoerd, beoordelen wat het toevoegt en waar het nog aan ontbreekt. Is dit innovatieve zadel geschikt voor zowel paard als ruiter? Hoe zal dit 3D-ontworpen gereedschap werken op metaal, en wat zouden de toepassingen ervan kunnen zijn?

Ook voor de uitvoering zelf is ambachtelijke kennis en ervaring vaak broodnodig. Sommige handelingen, zoals vlecht-, draai- of knoopwerk, zijn niet machinaal uitvoerbaar, en zullen dat misschien nooit worden. Daarnaast vragen specifiek objecten van natuurlijke materialen als leer, klei of plantaardige vezels om behandeling door iemand die de materialen door en door kent. In tegenstelling tot het gedrag van bijvoorbeeld kunststof laat de werking van natuurlijke materialen zich moeilijk voorspellen. Makers moeten rekening houden met specifieke spanningen en breekpunten of de reactie van het materiaal bij hitte, kou, vocht of droogte. Dergelijk begrip van natuurlijke materialen wint momenteel nog verder aan relevantie in de context van verduurzaming en de circulaire transitie.

Conclusie

Zo bezien kan de titel New Crafts op meerdere manieren worden geïnterpreteerd. Enerzijds ontstaan er in de samenkomst van ambacht en digitale technologie nieuwe vormen van ambacht, op het vlak van ontwerp, productie en uitvoering. Tegelijkertijd brengen ambachten digitale technologie verder door deze continu uit te dagen, iets dat de actualiteit en urgentie van ambachten steeds opnieuw onderstreept. In die processen raken ambacht en digitale technologie soms zo met elkaar verweven dat het onderscheid niet makkelijk meer te maken is.

Wellicht was dat onderscheid al niet zo scherp. Veel ambachtelijke makers werkten ook voor New Crafts al met digitale technologie als computers en smartphones om delen van hun proces te vergemakkelijken, zoals het uittekenen van ontwerpen of de uitwisseling van bestanden. Digitale ontwerpers pakken op hun beurt soms ook wel eens papier en potlood op, of bewerken hun 3D-geprinte objecten met de hand. Daarnaast blijken ook digitale maakprocessen kenmerken van ambacht te hebben: er wordt misschien niet geweven of geboetseerd, maar wel zorgvuldig geklikt en gesleept met een cursor. Kortom, New Crafts werpt ook een nieuwe blik op bestaande ambachten en stelt de grenzen daarvan in vraag.

Colofon

Team Crafts Council Nederland:
Marion Poortvliet,
Willemien Ippel and
Guusje Heesakkers

Fotografie:
Fan Liao

Tekst:
Nora Veerman

Expositie ontwerp:
Studio Jeroen van Veluw

Grafisch ontwerp:
Daniël Maarleveld

NEW CRAFTS wordt financieel mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds en The Creative Europe Programme of the European Union.