Wereldwijd wordt ruim 30% van het voedsel weggegooid. In Nederland wordt 2 miljard kilo voedsel verspild per jaar, waarvan 53% weggegooid wordt door de consument.* “We kunnen niet doorgaan op deze manier”, stelt Iris de Kievith, ontwerper en co-founder van ontwerpcollectief Lab AIR. “Als ontwerper gebruik ik graag de kracht van verbeelding om mensen te laten zien dat er alternatieven zijn voor de manier waarop we met de dingen omgaan.”
Dat is ook de insteek voor Iris’ onderzoek voor het (w)aardewerk project van Crafts Council Nederland. Iris verkent drie manieren waarop mensen zelf met lokale klei problemen zoals voedselverspilling en verslechterde waterkwaliteit tegen kunnen gaan. “Ik heb onderzoek gedaan naar de verschillende toepassingen van aardewerk. Afhankelijk van de kleisoort en de temperatuur waarop het is gestookt is aardewerk poreus, en dat is een kwaliteit die je op verschillende manieren kunt inzetten.” De porositeit is de mate waarin het materiaal water of lucht doorlaat. Iris toont objecten met drie verschillende maten van porositeit.
Als eerste maakte ze een pot met daarin een waterfilter van klei, dat ze poreus maakte door het toevoegen van koffiedrab aan de klei voordat deze gebakken wordt. De koffie verbrandt in de oven, waardoor er veel gaatjes in de klei ontstaan. Dit heeft ze gedaan naar het recept een non-profit organisatie** die mensen zonder toegang tot schoon drinkwater leert hoe ze zelf een fabriek kunnen opzetten voor waterfilters van lokale klei. Een eenvoudig instrument voor een zelfvoorzienend leven, zonder de kosten en afval van plastic flessen.
Hoe lager de klei gestookt is, hoe poreuzer klei van nature is. En die natuurlijke porositeit gebruikte Iris voor het maken van een tweede product, namelijk een zeer of koelpot. Dat is een pot-in-pot constructie, waarbij de tussenruimte wordt gevuld met water en zand. Dankzij verdamping van het water kan deze koelpot de inhoud tot 10 graden koeler houden dan de buitenlucht – mits die warmer is dan 25°C.
Als laatste maakte ze een fermentatiepot van hoger gestookte en geglazuurde klei, zodat deze helemaal niet poreus is. Bovendien maakt ze hierop een waterslot, zodat de inhoud van de pot niet beïnvloed wordt door de buitenlucht via de klei of via de opening van de pot.
Dit alles heeft Iris zelf vervaardigd uit klei die tevoorschijn kwam tijdens funderingswerkzaamheden in haar eigen straat. Iris noemt dit haar ‘straatklei’: “Ik zag opeens prachtige klei tevoorschijn komen dat riep de vraag op: wat kun je met een grondstof die onder je stoep ligt om jouw leven te verduurzamen? Al sinds we bestaan zoeken mensen naar manieren om hun eten langer houdbaar te maken en hun water drinkbaar.” De drie toepassingen van klei die ze presenteert zijn dan ook niet nieuw, maar juist al eeuwen in gebruik. “Er zijn aanwijzingen dat de zeer al 5000 jaar geleden in Mesopotamië gebruikt werd. En in warmere landen wordt de techniek nog steeds gebruikt. Het is dus niets nieuws maar ik geef graag kennis door op deze manier.”
Gebruik maken van wat voorhanden is, heeft Iris uit haar praktijk als architect meegenomen als ‘transformatie architect’. Ze maakt op een locatie graag gebruik van bouwwerken of materialen die er al zijn en helpt bij het transformeren. “Moeten we alles nieuw? Ik zeg graag: bekijk eerst eens wat er is.” Dit gedachtengoed is terug te zien in haar project voor (W)aardewerk, waarin ze met materiaal dat voor handen is, namelijk lokale klei, oude technieken inzet bij oplossingen voor moderne problemen.
Moeten we alles nieuw? Ik zeg graag: bekijk eerst eens wat er is.
Voor Iris staat de verbeeldingskracht van ontwerp voorop. Ook in haar initiatief Lab AIR, dat ze samen met Annemarie Piscaer opzette, richt Iris zich op de bewustwording van (milieu)problematiek. Lab AIR maakte onder andere Smogware, de serie servies waarvoor fijnstof geoogst wordt op verkeerslocaties en verwerkt wordt in het glazuur. Als data visualisatie kan Lab AIR bijvoorbeeld een koffiekop maken met evenveel fijnstof erin als een gemiddeld persoon inademt gedurende 65 jaar in Rotterdam. Dit resulteert in kopjes in een onaangename kleur die burgers en beleidsmakers aan het denken zetten over de consequenties van luchtvervuiling. “Ik zoek altijd naar manieren om een belangrijke boodschap via de verbeelding bij mensen binnen te laten komen. Op die manier kan verandering ontstaan.”
Dit is ook de toekomst die Iris ziet voor haar ontwerppraktijk. Daarnaast is samenwerking een sleutelwoord. “In de (w)aardewerk community of practice is het inspirerend om te zien dat er meer makers zijn die net als ik alle stappen van hun proces afwegen. Het werkt om nieuwe ideeën uit te wisselen.” Iris gaat met frisse moed door om iedereen die ze tegenkomt te inspireren.
* Samen Tegen Voedselverspilling
** Good Foundations International, formerly Potters for Peace, describes the invention and shares all the information about making ceramic water filters from local clay. Ecofiltro is the affiliated benefit corporation that makes the same filters in Guatemala from 100% natural materials and aims to provide clean water access with a focus on sustainability. Ecofiltro Europe continues this mission in Europe by concentrating on tap water filtration and reducing the use of single-use plastic bottles.
Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van de Iona Stichting.
Tekst: Anke Vromen
Fotografie: Fan Liao
Voor (w)aardewerk gaan makers op zoek naar duurzame toekomstperspectieven voor keramiek. De presentatie tijdens Dutch Design Week is een eerste inspirerende aanzet als antwoord op fast ceramics.
De (w)aardewerk presentatie tijdens Dutch Design Week is een eerste inspirerende aanzet als antwoord op fast ceramics.
Op 27 maart 2024 vond de eerste bijeenkomst voor professionals en liefhebbers plaats in het teken van duurzaam keramiek met presentaties van vooraanstaande experts rondom de thema’s aarde, lucht en water.
