Circulair Smart Saddle System

Onderzoek

Slecht passende zadels zijn een van de grootste problemen in de paardensport. Een dergelijk zadel kan riskant zijn voor zowel paard als ruiter: een ongelijke drukverdeling kan het paard op termijn blesseren en maakt dat de ruiter instabieler zit. Maar of een zadel goed past of niet is niet altijd makkelijk te zien. Een paard kan de ruiter niet vertellen waar het trekt, knelt of schuift. Het geeft soms wel signalen af, maar die worden niet door alle ruiters herkend of juist geïnterpreteerd. Soms is de ruiter ook zelf het probleem: een scheve houding, bijvoorbeeld, kan voor spanningen zorgen die via het zadel aan het paard worden doorgegeven.

Om de pasvorm van het zadel en de houding van de ruiter te beoordelen zijn nu vaak externe experts nodig die met een geoefend oog kunnen zien waar het – letterlijk en figuurlijk – schuurt. Maar veel van deze experts zijn er niet in Nederland, en ze baseren zich vaker op hun eigen, geschoolde blik dan op meetbare data, waardoor er soms discussies ontstaan. Wat als het zadel zou kunnen spreken? Ambachtelijk zadelmaker en zadelpasser Bianca Koevoets, industrieel ontwerper

Aram Hartsuyker en specialist connectieve technologie Marius Stanasel zochten het afgelopen jaar naar manieren om het zadel informatie te laten verzamelen over het welzijn van het paard en die via een app te laten doorgeven. In een kruisbestuiving tussen digitale technologie en ambachtelijk makerschap herontwierpen ze het zadel als objectief meetinstrument en communicatiemiddel tussen paard en ruiter.

Aanleiding

Het onderzoek van Koevoets, Hartsuyker en Stanasel past in de context van recente discussie rondom de paardensport. De sport ligt al enkele jaren onder vuur, omdat er te weinig aandacht zou zijn voor het welzijn van de paarden: ze zouden te maken hebben met dwang en stress, en last hebben van hulpmiddelen als bitten en zadels. Koevoets: “Eerder was het heersende idee: dat paard moet gewoon meedoen, of het nou wil of niet. Maar er komen steeds meer mensen bij die zachter met dieren willen omgaan en beter op hun signalen willen letten.”

Mensen willen liever snel en goedkoop een zadel en kiezen daardoor eerder een commerciële partij.

Dat perspectief had Koevoets altijd al. Als zadelpasser en ambachtelijk zadelmaker houdt ze zich al dertig jaar bezig met het verbeteren van het welzijn van paarden in de paardensport: door een kritische blik te werpen op de pasvorm van zadels en de omgang van ruiters met hun paard, en handmatig zadels op maat te maken. Dat is niet altijd een makkelijk beroep. “Mensen willen liever snel en goedkoop een zadel en kiezen daardoor eerder een commerciële partij.” Juist omdat de zadelindustrie zo gecommercialiseerd is wordt de kritische blik van mensen als Koevoets niet altijd meer gewaardeerd, zegt ze. Half lachend: “Ik heb wel eens ruzie gemaakt als ik mijn eerlijke mening gaf.”

Koevoets zag een behoefte om drukpunten van het paardenzadel objectief meetbaar te maken. “Dan hoef ik niet altijd meer het commentaar te geven.” Daarnaast wilde ze een methode ontwikkelen om zadels niet alleen precies aansluitend, maar ook makkelijk verstelbaar te maken zodat het gemakkelijk aan te passen is wanneer een paard ouder wordt of van gewicht verandert. Dan hoeft er niet steeds een nieuw, op maat gemaakt zadel te komen – beter voor ruiter, voor paard, en voor het milieu.

Koevoets startte het onderzoek naar de mogelijkheden van een dergelijk zadel al een aantal jaar terug, in samenwerking met studenten van hogescholen en universiteiten in Nederland. Sinds een aantal jaar is ze zelf wetenschappelijk medewerker binnen Equestrian Innovation Lab aan de Hogeschool Gent, een specialisatie van het Fashion and Textile Innovation Lab aan dezelfde hogeschool. Daar werkt ze ‘met een geweldig team van uiteenlopende expertise’ aan diverse onderzoeken waarin paard, ruiter en zadel centraal staan, vertelt ze. Na een paar jaar diepgaand onderzoek wilde Koevoets als ambachtsvrouw ook wel weer graag terug naar de praktijk. “Soms is het ook goed om het idee even uit het onderzoek te trekken en te gaan denken over hoe iets praktisch werkt.”

Ze ging op zoek naar een parallel samenwerkingsverband voor het ontwikkelen van een prototype van het zadel. Rond die tijd kwam Hartsuyker tijdens een open atelierdag de werkplaats van Koevoets binnenlopen. Hartsuyker raakte ‘kinderlijk enthousiast’ over het onderzoek, zegt hij. Vanwege zijn ervaring in 3D-technologie vroeg Koevoets hem om met haar aan het prototype te werken, onder de paraplu van het stimuleringsprogramma van Crafts Council Nederland. Daarna kwam Stanasel erbij, met wie Hartsuyker al eens eerder had samengewerkt. Hartsuyker: “Bianca had op dat punt al heel gedegen onderzoek gedaan. Haar visie heeft als kapstok gediend om samen tot een product te komen.”

Proces

Aan het hart van het zadelproject ligt een netwerk van sensoren die in het basismateriaal van het zadel kon worden verwerkt. De sensortechnologie kan drukpunten registreren tussen het zadel en het paard, en tussen zadel en ruiter. Wanneer het zadel ergens knelt of uit balans is pikken de sensoren dat op. Ook als de ruiter niet goed in het zadel zit kunnen de sensoren dat registreren. Die gegevens worden vervolgens doorgegeven aan de smartphone-app Mind Your Ride, die werd ontwikkeld door Stanasel. Die geeft de ruiter in tekst en eventueel ook audio feedback over de stand van het zadel en de houding van de ruiter. Hoe de technologie precies in het zadel verwerkt werd, daarover kunnen Stanasel, Hartsuyker en Koevoets in late zomer van 2022 nog niet veel kwijt: daarvoor loopt op dat moment een patentaanvraag.

Eveneens belangrijk is de constructie van het zadel zelf, die Koevoets en Hartsuyker op zich namen. Ze ontwikkelden in eerste instantie een manier om zadels met behulp van 3D-technologie beter passend te kunnen maken. Dat kan door met de afmetingen van het paard een virtuele matrix te maken van de paardenrug, die als basis kan dienen voor het ontwerpen van de zadelonderdelen. Hartsuyker: “Je hebt altijd onderdelen die gewoon van de plank kunt halen en je hebt een er een paar die voor elk paard op maat moeten worden gemaakt. Ook die worden gemaakt op basis van een vast patroon, maar dat wordt steeds iets aangepast. Zit er bijvoorbeeld een bobbel in de rug van het paard, dan kun je daar dankzij de matrix makkelijk rekening mee houden bij de uitvoering van het onderdeel.”

We streven ernaar om het zadel door een combinatie van digitale technieken en ambachtelijk vakmanschap relatief makkelijk te laten meegroeien of -krimpen met het paard

Hartsuyker en Koevoets wilden de zadels niet alleen precies passend, maar ook verstelbaar maken. De meeste bestaande zadels zijn dat al op enkele punten, maar als er aan de basis van het zadel iets veranderd moet worden moet het ingrijpend worden verbouwd. Daar komen hoge kosten bij kijken vanwege het vele handwerk, dus veel ruiters stellen die keuze uit of kiezen voor een – eveneens duur – nieuw zadel. Hartsuyker: “We streven ernaar om het zadel door een combinatie van digitale technieken en ambachtelijk vakmanschap relatief makkelijk te laten meegroeien of -krimpen met het paard. Dan is de levensduur van het zadel veel langer en is het paard een stuk gelukkiger.”

Samenwerking

In dat proces is het Hartsuykers taak om uit te vinden welke onderdelen in het zadel essentieel zijn voor een exacte passing en hoe die waar nodig kunnen worden aangepast. “Het idee is om die onderdelen per paard te laten inmeten en digitaal te ontwerpen. Het digitale ontwerp zou dan meteen doorgestuurd kunnen worden naar de maker. Het zou dan bij wijze van spreken een week later in de brievenbus van de ruiter kunnen liggen. Die kan het zadel zo efficiënt en snel weer op de juiste maat krijgen.”

Dan is de vervolgvraag: in hoeverre lenen zadelonderdelen zich ertoe om in de computer vormgegeven te worden? De grote uitdaging voor Hartsuyker als 3D-ontwerper bestaat eruit dat een zadel deels uit stijve en deels uit flexibele onderdelen bestaat, zegt hij. “In een zadel zitten zo veel tegenstrijdige krachten.” Op dat vlak leert hij veel van Koevoets over het omgaan met die krachten: over het precies goed plaatsen van onderdelen zodat de juiste spanning ontstaat, over de werking van materialen.

Leer, het voornaamste materiaal van zadels, is door digitale ontwerpsoftware eigenlijk nog helemaal niet te vatten, legt Koevoets uit. “Elk stuk leer is anders, omdat elk dier anders is. Soms is het dikker, soms dunner. Soms zitten er littekens in. Daarnaast is het diffuus: het rekt alle kanten op, maar is op sommige punten weer nauwelijks flexibel.” Vandaar dat zij voor het bewerken van het leer verantwoordelijk blijft. Ook naait Koevoets het zadel handmatig in elkaar, een klus die door complexe vormen moeilijk door machines uit te voeren is.

Resultaat

Over het precieze eindresultaat kunnen Stanasel, Hartsuyker en Koevoets in verband met de patentaanvraag nog niet veel delen. Tegelijkertijd zegt juist die patentaanvraag ook iets over de mate waarin het drietal technologische vernieuwing teweegbrengt in het vakgebied met hun ‘Smart Saddle’, zoals het zadel zal gaan heten. Het zadel is ook nog op een andere manier vernieuwend: het kan bijna volledig circulair worden geproduceerd. Het zadel werd zo ontworpen dat alle onderdelen makkelijk van elkaar te scheiden zijn voor recycling. Daarnaast werd enkel gebruik gemaakt van herbruikbare materialen als staal, en van leer, dat biologisch afbreekbaar is.

Ik denk dat we een hele andere verdeling van het werk gaan krijgen. Daarin is ambacht misschien wel belangrijker dan voorheen.

Toekomstperspectieven

Hartsuyker en Koevoets doen nog onderzoek naar de potentie van plantaardige leeralternatieven voor zadelmaken. Koevoets: “Dat gaat nog wel even tijd kosten, want die materialen zijn nog in ontwikkeling. En leer is in veel opzichten geweldig, zo gaat het bijvoorbeeld enorm lang mee. Of plantaardige leersoorten op de lange termijn ook zo slijtvast en veilig zijn, dat weten we nog niet.”

Behalve dat het zadel iets verandert in de communicatie tussen paard en ruiter, kan het ook de verhoudingen in het zadelmakersvak veranderen, denkt Koevoets. “Het werk kan sterker worden gespecialiseerd. Er kan door aparte mensen worden gemeten en in 3D ontworpen, zadelmakers kunnen dat ontwerp dan weer uitwerken. Ik denk dat we een hele andere verdeling van het werk gaan krijgen.” Daarin is ambacht misschien wel belangrijker dan voorheen, zegt Koevoets. “Het is tegelijkertijd cruciaal dat iemand het hele plaatje kan blijven zien: van paard naar proces naar eindproduct.”