Meet the Maker: Frans Dingemanse

‘Mijn naam is Frans Dingemanse, ik ben zowel kunstschilder als beeldsnijder. Dat laatste klinkt misschien ouderwets, een beetje middeleeuws zelfs, maar dat vind ik helemaal niet erg. Ik voel me verbonden met beeldsnijders en vooral die uit de negentiende eeuw. Mijn schildertechniek is aquarel, ik werk realistisch met veel aandacht voor details. In mijn beeldsnijwerk werk ik ook gedetailleerd. Ik versier heften van messen en dergelijke met houtsnijwerk, daarmee zet ik een Zeeuwse traditie voort. Na de middelbare school wilde ik iets doen met tekenen en schilderen. Mijn oud-docente tekenen raadde me aan MO-tekenen te gaan doen, dan kon ik leraar worden en ik leerde tekenen en schilderen, een mooie tussenweg.’

Wanneer ben je begonnen met snijden? 
‘In 1978, ik was toen 34, zag ik voor het eerst een Zeeuws mes, dat wil zeggen ik zag bewúst een Zeeuws mes. Het riep bij mij een gevoel op, wat die man heeft gemaakt, kan ik ook. En vooral, wat hij kon dat wil ik ook. Ik begon naar aanleiding van dit heft mijn eerste heft te snijden. Ik ontdekte het artikel Zeeuwse ‘snikkerieë’ van Hil Bottema uit 1960. Dat artikel is de weerslag van het onderzoek naar de Zeeuwse mesheften dat ze deed voor het Nederlands Openlucht Museum, eind jaren ’50 van de twintigste eeuw. Ik heb de kopieën van alle uitgeschreven interviews die ze deed. Bottema sprak snijders die toen nog leefden of ze sprak uitgebreid met hun familie. Het is een belangrijk onderzoek dat ik op een bepaalde manier nog altijd voortzet. Ik ben geïnteresseerd in de hand van de maker en ook de geschiedenis van het Zeeuwse mes. Daar over heb ik geschreven in het boek ‘De Zeeuwse Streekdrachten 1800 – 2000’. Dat was het begin, want daarna ben ik gewoon door gegaan met onderzoeken, hoorde meer verhalen, vergaarde kennis. Het idee om alles vast te leggen en een boek over het Zeeuwse mes te maken, kreeg steeds meer vorm. Dat boek is er nu maar de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat zonder de hulp van Roelie, mijn vrouw, het niet zo ver gekomen zou zijn.’

Meet the Maker: Frans Dingemanse

Waar haal je inspiratie vandaan? 
‘Ik heb diep respect voor de snijders uit de negentiende eeuw. De bekendste is Pieter Puijpe (1838 – 1900). Zijn stijl werd en wordt veel nagevolgd. Hij sneed honderden heften, zijn hand van snijden was mooi gedetailleerd. Andries Vlieger (1861 – 1939) had een minder grote productie maar hij was naar mijn mening veel inventiever. Hij is belangrijk omdat zijn diversiteit in de versiering groot is, zo ontwikkelde hij in zijn werk wel weer eens een mooie nieuwe krul. Hij is een inspiratiebron voor mijn werk, ik volg hem na en geef er mijn eigen draai aan. Ik vind dat geen nadeel, ik sta in een traditie en hoef bij het maken van een Zeeuws heft niet persé origineel te zijn.’

Wat maakt jouw vak zo leuk? 
‘Uit het onderzoek van Bottema wordt duidelijk wat de vorm van een typisch Zeeuws mes is. De vorm en de houding van de leeuw en ook de paardjes als bekroning van het heft maken het heft uniek voor deze provincie. De paardjes verschijnen rond 1860 en dat is wat later dan de leeuw. Ik ben de heften gaan tekenen, bijvoorbeeld door een uitslagtekening te maken van de voorstelling rondom het heft. Ik kon ze zo op een andere manier bestuderen en legde de ontwerpen vast. Al met al ben ik hoeder van dit gedeelte van het Zeeuws erfgoed, daarvoor heb ik zelfs een koninklijke onderscheiding gekregen! Nu het boek er is, is het vastgelegd voor de toekomst. Daar ben ik heel tevreden over.’

Kan je ons meer vertellen over de heften?
‘De heften worden gesneden uit palmhout, dat is hout van de buxus en heeft niets met palmbomen te maken. Vooral het hout uit de mediterrane streken is zeer geschikt, de struiken groeien daar meer recht. Hout met een mooie rechte draad is ideaal voor dit snijwerk. Palmhout behoort tot de hardste houtsoorten en heeft een zeer fijne structuur waardoor je er heel gedetailleerd in kan werken.’

Wat is jou ambitie?
‘Ken je de gebedsnoten uit de periode rond 1500? Door het Rijksmuseum worden ze gepresenteerd als small wonders, nou dat zijn het ook. Dat is zo’n onvoorstelbaar fijn werk, zo gedetailleerd. Als mijn ogen nog helemaal perfect zouden zijn, zou dat bijvoorbeeld mijn ambitie zijn om zoiets nog eens te benaderen.’

Meet the Maker: Frans Dingemanse

Hoe herken je een echte Dingemanse? 
‘Een echte Dingemanse? Ik heb een eigen stijl ontwikkeld. Ik houd er van om heel vrij werk te maken. Ik wil dan altijd het onderste uit de kan halen wat kwalitatief mogelijk is. Zo heb ik twee heften voor tafelmessen gemaakt gebaseerd op het schilderij ‘Stilleven met asperges en takje rode bessen’ van de Middelburgse schilder Adriaen Coorte. Dat is heel fijn werk, zowel het schilderij als de twee heftjes. Uiteindelijk komt het neer op talent. Ik ben gezegend met een dubbeltalent: ik kan snijden in hout en tekenen/schilderen op papier. Bij het houtsnijden werkte ik vooral in opdracht, mensen hebben soms bijzondere vragen en wensen. Mijn uitgangspunt is, alles wat ik binnen een paar kubieke centimeter in palmhout kan maken, dat maak ik. Een eindproduct van een goede kwaliteit vind ik het belangrijkst. Dat is ook wel enigszins een probleem met opvolging, ik heb wel een standaard neergezet. Janneke Jacobs beschouw ik als mijn opvolger, ze heeft zich heel erg ontwikkeld de laatste jaren en ze geeft ook les in het snijden. Dat heb ik zelf nooit gedaan, ik heb er voor gekozen uit te voeren. Ik geef mensen wel tips als ze daar om vragen. Echt goed werk is moeilijk te vinden. Overigens dacht Bottema destijds ook dat ze met de laatste snijders van mesheften gesproken had….’

Ben je zelf een verzamelaar? 
‘Natuurlijk word ik wel eens hebzuchtig als ik een prachtig mes zie, ik heb een ‘functionele verzameling’ van messen die het verhaal van de hele ontwikkeling vertellen. Binnen mijn collectie is 1843 de vroegste datering op een Zeeuws heft. In de tweede helft van de achttiende eeuw zijn er heften die wat eenvoudiger zijn dan de latere. Na 1800 wordt het heft meer gedecoreerd, met een leeuw en een kooitje waarin het zieltje (los stukje hout) zit. Er zijn verschillende thema’s, religieuze voorstellingen zijn doorgaans vroeg, ook de landbouw met de ploegende boer is een geliefde voorstelling, florale motieven en ook de hond. Vrouwen zijn op de heften zijn echter een zeldzaamheid.’

Waar ben je momenteel mee bezig?
‘Ik wissel het snijden in hout en het werken op papier af. Ik tel nooit de uren die ik aan het een of aan het ander besteed. Voor het boek heb ik de laatste tijd zoveel illustraties getekend dat een mesje in een stukje hout zetten wel weer een welkome afwisseling is!’

Het boek Zeeuwse Wondertjes van Frans Dingemanse is te koop. ISBN 9789079875931

Meer zien van Frans? Bekijk zijn website.

Meet the Maker: Frans Dingemanse

Meer Meet the Maker? Klik hier.