Meet the Maker: Eva van Kempen

‘Ik ben Eva van Kempen, ik ben goudsmid met een voorliefde voor filigrein. Dat is een zeer gecompliceerde techniek die vaak in Nederland toegepast werd, bijvoorbeeld in sieraden van de streekdracht, maar nu bijna niet meer geleerd wordt. Het is een van de oudste goudsmid specialisaties waarbij het werk een groot oppervlak beslaat met weinig materiaal. Het werd al in Mesopotamië toegepast, zo’n 4600 jaar geleden. Van oudsher werd het gemaakt van heel fijn metaaldraad, meestal edelmetaal. Het woord ‘filigrein’ is afkomstig van het Latijnse woord voor draad: filum en greinen, balletjes: granum. Het werk kan naast ene combinatie van draad en balletjes ook alleen uit fijn metaaldraad bestaan. Sinds 2010 geeft Caroline Giel de cursus filigrein op de Vakschool in Schoonhoven. Ik volgde deel 1 en deel 2, beiden cursussen van zo’n dertig uur. Daar leerde ik de basis maar meer ook niet.

Er is een absolute meester in Nederland, Cor Kuijf, hij is dertiende generatie filigreinmaker, hij begon op zijn elfde en is nu vijfenzeventig. In het Engels heb je een mooie term voor de diepgaande kennis die hij heeft opgebouwd: tacid knowledge, hoe vertaal ik dat? Zoiets als stille kennis, kennis die je alleen leert door het te doen, kennis die je op traditionele wijze erft van je vader, je opa, kennis die wordt doorgegeven van generatie op generatie. Zo’n diepgaande kennis is moeilijk te bereiken zonder deze traditie van familiaire kennisoverdracht.

Van 2007 tot 2012 werkte ik deels op kantoor en deels als zelfstandig goudsmid, ik vond dat een leuke combinatie omdat ik toch vaak alleen in mijn atelier zit. Door de bezuinigingen op cultuur van destijds, verloor ik die kantoorbaan bij het Internationaal Danstheater, waardoor ik me volledig op de sieraden ben gaan richten. De afgelopen twee jaar deed ik mijn master, dus studeerde ik weer, dat was een hele fijne tijd. Toen ik jonger was heb ik erg getwijfeld of ik naar de kunstacademie zou gaan, maar dat durfde ik niet aan. Ik heb uiteindelijk P&O gestudeerd en daarna de deeltijdopleiding goudsmeden, om ook iets met mijn handen te doen.’

Waar ben je momenteel mee bezig?

‘Ik heb afgelopen jaar mijn master aan het Sandberg Instituut, Rietveld Academie, in Amsterdam afgerond, in het programma Challenging Jewellery. Ik heb daarvoor technisch- en veldonderzoek gedaan naar filigrein in Nederland en China en hoe er in die landen met dit erfgoed omgegaan wordt. Dat resulteert voorlopig in mijn Instagram pagina The Filigree Ambassador, waar ik hoogwaardige voorbeelden van filigreinwerk laat zien en laagdrempelige korte video’s van basistechnieken. Ook wil ik een open source platform voor filigrein opzetten. Voor dit project, genaamd The Filigree Embassy, heb ik onlangs een startsubsidie van het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie ontvangen. Om de in Nederland uitstervende goudsmidspecialisatie opnieuw onder de aandacht te brengen kan het helpen om de kennis die er is te bundelen, te verbinden en uit te breiden. Ik hoop dat als mensen op een laagdrempelige manier meer over de achtergrond weten, ze er ook meer waardering voor krijgen en dat er hedendaagse makers geïnteresseerd raken in de techniek. Een frisse blik kan een hedendaags uiterlijk opleveren, wat de oude techniek opnieuw bestaansrecht zou geven.’

 

Halsjuweel: Filigree with the Stars: Caroline Broadhead, BLESS, Ted Noten, Ruudt Peters, Liesbeth den Besten, Gijs Bakker, Anne-Karlijn van Kesteren (2020) | Geanodiseerd aluminum, zilver | Serie: Lockdown |
De eeuwenoude techniek filigrein vertaald naar 2020; een halsjuweel gemaakt van de resultaten van een online basis filigrein workshop met bekende personen uit de sieraden en design wereld. | Foto: Ayako Nishibori

Wat maakt jouw vak zo leuk?

‘Het heeft mij altijd gefascineerd en uitgedaagd om iets te maken dat er nog niet is, of iets vorm te geven dat alleen nog in mijn hoofd bestond. Een beroep te hebben waarvan het zaagsel (zilver, goud) ook nog waardevol is, dat is toch geweldig? Daarnaast kan je je leven lang blijven leren, met name in een specialisatie als filigrein. Omdat ik me nogal snel verveel, hou ik van een uitdaging.’

Waar haal je inspiratie vandaan?  

‘In kunsthistorisch oogpunt zijn de Art Deco en Art Nouveau bronnen van inspiratie voor me, met name het werk van René Lalique. Caroline Giel gaf op de Vakschool in Schoonhoven een cursus filigrein, dat was zo inspirerend dat het een levenslange liefde is geworden.  Een andere zeer grote bron van inspiratie is de ziekenhuisomgeving, een omgeving waar ik een aantal jaar geleden noodgedwongen veel tijd heb doorgebracht. Ik heb gedurende het hele traject gekeken naar wat mooi was in die omgeving, de kleuren, de diverse infuussystemen die precies maar dan ook précies op elkaar passen. Want weet je hoe moeilijk het is om iets écht passend te maken? Ik heb werk gemaakt met afgeschreven ziekenhuismateriaal. Ik ben me, toen mijn leven helemaal op z’n kop stond, gaan concentreren op de schoonheid van de slang, de naald, en wat het deed voor mijn lichaam. Ik begreep dat de materialen en medicatie mij konden redden en realiseerde me wat een impact zo’n infuussnoertje heeft voor de mensheid als geheel. Sinds die tijd breng ik via mijn werk odes aan deze materialen.’

U mag uw broekje aanhouden (2015) | Van de serie: LifeLines | Infuussysteem, spuiten, zilver, zoetwaterparels

Wat zijn uitdagingen binnen jouw werk?

‘In Nederland is er helaas erg weinig aandacht voor filigrein, terwijl het zo verbonden is met ons erfgoed. De regio Zeeland heeft wel 87 (!) variaties op het hoofdpatroon van de Zeeuwse filigreinknopen die behoren tot de streekdracht. Wij kennen ze niet meer en zijn daardoor ook de connectie met ons erfgoed verloren. En onbekend maakt onbemind, daarnaast is het ook een hele moeilijke en arbeidsintensieve techniek die niet meer van deze tijd is. Vorig jaar heb ik een Artist in Residence gedaan in China, bij een groot filigrein atelier van high-end sieradenmerk CHJ Jewellery in de Guangdong provincie. China heeft, net als veel andere landen, ook een lange traditie op het gebied van filigrein. Daar had je twee stromingen, die van de keizer, waar het filigrein van goud is en die van de etnische minderheden als de Miao. Door de culturele revolutie werd filigrein geassocieerd met bourgeois, dat was wel het ergste wat je toen kon zijn.

In 2019 kwam er een zeer populaire Netflix serie uit, Story of Yanxi Palace, die gaat over het leven aan het hof. Door de sieraden die daarin gedragen worden door beroemde actrices, wordt de belangstelling van jonge mensen gewekt. Ook wordt er door de overheid flink geïnvesteerd in kennis rondom deze technieken. Miao filigrein meesters geven les op de opleidingen, die een mengeling van kunstacademie en ambachtsschool zijn. In China is sowieso veel meer aandacht voor technische vaardigheden. Ik vind Nederland in dat opzicht gemakzuchtig geworden, we kunnen hier steeds minder zelf en vertrouwen op de goedkopere handen in het buitenland. Maar wat hou je dan over? Een mens voelt zich goed door zelf te maken, het draagt bij aan het welbevinden, dat is de sociale kant van het ambachtschap, je bent onderdeel van een gemeenschap.’

 

Van Kempen bekijkt ’The Bridge’, het grootste vergulde puur zilveren filigreinsculptuur ter wereld, in het filigreinmuseum in Guangdong provincie, China

Wat is je toekomstdroom?

‘Mijn droom is dat het filigrein eenzelfde ontwikkeling doormaakt als bijvoorbeeld textiel. Dat was ook een tijd verbonden met een, letterlijk stoffig, imago. Tot er weer jonge ontwerpers en kunstenaars opstonden die het op een hele andere manier toe gingen passen, hedendaags en filigrein ook! Mijn droom is om me met een gemengde groep van bijvoorbeeld architecten, designers, modeontwerpers in het materiaal en de toepassingen te duiken zodat we op resultaten komen die nu nog niet bestaan.’

Hoe zie jij de positie van de maker in de toekomst?

‘Maken wordt steeds belangrijker maar er moet dan wel nieuwe waardering komen voor de handen. Zeker in deze pandemische tijd vinden mensen het fijn om iets om handen te hebben, er is interesse in breien en haken, er is een concentratie voor nodig die geen andere gedachten toe laat èn je ziet vooruitgang. Dat heb je op de computer niet, ik kom dan toch weer op de term welbevinden, dat geeft het maken je. Het is een tegenwicht tegen het jachtige, het is meditatief en een goede anti-stress bezigheid.’

Wat kan Crafts Council Nederland voor jou doen?

‘Ik zou graag gebruik maken van jullie uitgebreide netwerk en mogelijkheden voor (inter)nationale samenwerkingen en projecten. Het lijkt mij mooi om, zoals in veel landen bestaat, national treasures aan te wijzen. Ambachtsmensen wiens kennis zo relevant is voor onze samenleving dat ze van onschatbare waarde zijn. Wat mij betreft mag Cor Kuijf zo iemand zijn.’

Meer zien van Eva van Kempen? Bekijk haar website en Instagram.

Meer Meet the Maker? Klik hier. 

 

Johannah – Lucia (2015) | Ringenset die samen of alleen gedragen kan worden | Johannah: gegoten filigrein van 18 krt roodgoud, 18 krt geelgoud, op maat geslepen natuuragaat | Lucia: gegoten filigrein van 18 krt geelgoud, diamant